یزدفردا:در این فیلم نکته تازه‌ای نیست. کارگردان همان اتهامات قدیمی وبیات را بار دیگر بر سفره می‌چیند، اما اینبار نکته‌ای تازه بدان می‌افزاید: آموزگار بازرگان در دارالفنون یعنی سید ابوالحسن خان فروغی فراماسون بوده است! او شیفتگی به غرب را در بازرگان تقویت می‌کند و هموست که با گرایش به علم تجربی بذر انحرافی را در ضمیر شاگردش می‌کارد تا روزی منافقین از خوشه‌های آن سر بر کنند!
بدون شک مهدی بازرگان از جمله افراد تاثیرگذار در تاریخ ایران محسوب می‌شود که هم پیش از انقلاب و هم پس از آن نقش موثری در عرصه سیاسی داشته است. اما حالا با اکران فیلم مستندی تحت عنوان «راه طی شده» اثر علی ملاقلی پور تصویری از وی به نمایش گذاشته شده که مورد قبول جمع قابل توجهی از نزدیکان و دوستان بازرگان نیست.
ماجرا تقریبا از همان روز نخست اکران شروع شد. در این مراسم که دانشجویان، پژوهشگران و جمعی از اعضای نهضت آزادی حضور داشتند، پس از اکران آن برخی از اعضای نهضت آزادی به مستند اعتراض کردند. مجید تفرشی محقق تاریخ و رسانه نیز یکی از همین افراد بود که در مورد این مستند عنوان کرد: بنده با شبکه‌های زیادی همچون bbc، من‌وتو و ایران اینترنشنال مصاحبه کرده‌ام و با علم به اینکه می‌دانم آن‌ها چگونه دروغ می‌گویند می‌گویم این فیلم ظلم به جمهوری اسلامی و در تعریف کامل از مهندس بازرگان است این یک تاریخ‌نویسی دروغ بود هرچند شما بلد نبودید دروغ‌تان را در این فیلم بفروشید.
سپس یکی از حاضران با اشاره به برخی بحث‌ها که درباره اصالت و مفاد نامه حضرت امام به نهضت آزادی که در پایان این مستند به آن اشاره شده بود گفت: در فیلم با افرادی صحبت شد که برخی مسائل را جابه‌جا کردند. اگر می‌خواهید اختلافات را برطرف کنید از افراد دیگر از جمله آن‌ها که در زندان بودند دعوت کنید. آنچه انجام شد کار خوبی است، ولی الان سال چهلم انقلاب است و این‌ها، هم باید زودتر انجام می‌شد و هم اینکه کافی نیست، چون چیزی را مشخص نکرده و معلوم نشد آیا امام (ره) این‌ها را انقلابی می‌دانست یا خیر. از دیگر اعتراضات مطرح‌شده این بود که گفته شد، این فیلم مستند بازرگان نبود. باید اسم فیلم را عوض کنند، چون افکار شخصی ملاقلی‌پور را مطرح کرده است. همچنین برخی خطاب به سازندگان این مستند، گفتند: ۴۰ سال یک‌طرفه شما نقد کردید پس اسم این فیلم را هم بگذارید یک فیلم سفارشی. با اسم و عکس بازرگان فیلم گرفتید، ولی در اصل زیرآب او را زدید.
اما حسن روزی‌طلب مشاور تاریخی این مستند بعد از اکران فیلم با بیان اینکه این مستند به لحاظ پژوهش قابل قبول بوده است، اظهار کرد: بعضی شخصیت‌ها در تاریخ انقلاب تابو شده‌اند و نمی‌شود در موافقت یا مخالفت آن‌ها خیلی صریح صبحت کرد و خوشحالم پس از مستند «قائم مقام» این حصار درباره آقای بازرگان شکسته شده است. روزی طلب ادامه داد: «راه طی شده» حاصل کار پژوهشی یک تیم جوان است و شما نیز می‌توانید از این دست فیلم‌ها بسازید کما این که در جمهوری اسلامی توانسته‌اید آزادانه چند صد جلد کتاب در مورد مهندس بازرگان چاپ کنید.
بعد از صحبت‌های روزی‌طلب، نوبت به ملاقلی پور رسید، اما او پاسخ قانع کننده‌ای به اعتراضات نداشت. او صرفا عنوان کرد که: «بالاخره نهضت آزادی حزبی است که جمهوری اسلامی تاکنون ورود چندانی به آن نداشته و اگر هم در شرایط فعلی حرفی درباره‌اش زده شود، بحث دولت موقت است، از این نظر مستند ما برای این گروه فرصتی برای طرح مجدد نام‌شان بود. از طرفی واقعا نیاز بود برای یک بار هم که شده با بازرگان مواجهه فکری و اندیشه‌ای نیز صورت گیرد و اتفاقا بخش زیادی از انتقاداتی که در کار وجود دارد، در همین مقطع است. من با اکثر افراد حاضر در مستند بحث کردم و آن‌ها می‌دانند که ما با گروه آن‌ها (نهضت‌آزادی) درباره موضوعات مختلفی مثل سازمان مجاهدین، جنگ و ولایت فقیه چالش داریم. البته این مستند مهندس بازرگان را تکمیل نمی‌کند، بلکه بخشی از این شخصیت است؛ چرا که یک اثر بیشتر از این گنجایش ندارد و ما هر جنبه دیگری را نیز انتخاب می‌کردیم، باز کار تکمیل نمی‌شد.
در این گیرودار فرزند مرحوم بازرگان طی نامه‌ای خطاب به ملاقلی پور نسبت به محتوای این مستند واکنش نشان داد. محمد نوید بازرگان در نامه‌اش مستند راه طی شده را مستندی جانبدار و سیاسی می‌داند که پژوهش درستی در مورد آن انجام نشده است. وی در این نامه نوشت: «در این فیلم نکته تازه‌ای نیست. کارگردان همان اتهامات قدیمی وبیات را بار دیگر بر سفره می‌چیند، اما اینبار نکته‌ای تازه بدان می‌افزاید: آموزگار بازرگان در دارالفنون یعنی سید ابوالحسن خان فروغی فراماسون بوده است! او شیفتگی به غرب را در بازرگان تقویت می‌کند و هموست که با گرایش به علم تجربی بذر انحرافی را در ضمیر شاگردش می‌کارد تا روزی منافقین از خوشه‌های آن سر بر کنند!»
بازرگان در پایان تاکید کرد: «فیلم شما البته بزودی به حوزه محبوب خود که نیت اصلی تهیه کننده و سرمایه گذار است وارد می‌شود وگفتمان منافقین و شرح ستیز و آویز با آنان را از خلال میتینگ‌ها وسخنرانی‌های رجوی مکرر زنده می‌سازد. روشن است که همه مساعی دست اندرکاران نهایتا برای به کرسی نشاندن این فکر قدیمی بوده که منافقین فرزندان فکری مهندس بازرگان هستند. مستند شما با خیال این توفیق که از بازرگان و نهضت آزادی او چیزی برجای نگذاشته به پایان می‌رسد. مغلطه‌هایی آنچنان روشن که به نظر نمی‌رسد نیازی باشد به یک یک آن پاسخ گفت.
این نامه بازرگان موجب شد که ملاقلی پور هم در مقام پاسخ بر آید و طی نامه‌ای پاسخ فرزند مهدی بازرگان را بدهد. او در این نامه نوشت: «آقای دکتر محمدنوید بازرگان کمی تاریخ‌ها و مطالب را با وقایع بررسی کنید. با اینکه در زیر پرچم و آرم سازمان مجاهدین خلق تاریخ تاسیس آن ۱۳۴۴ قید شده، ولی مهندس بازرگان تاریخ به دنیا آمدن آن را ۱۳۴۳ بیان فرمودند: یعنی دقیقا از زمان شکل گیری این نطفه التقاطی پرده برمی دارند و اینجاست که نه تنها خاطره آقای محمدمهدی جعفری مخدوش نیست بلکه باید گفت: دقیق است چرا که دقیقتر این خاطره را که پدر شما به محمد حنیف نژاد گفته «دیگر باید اسلحه برداری» ایشان (آقای جعفری) در کتاب «سه هم پیمان عشق» تعریف کرده و آنجا آقای جعفری دقیق توضیح می‌دهد که خاطره را خودش از حنیف نژاد شنیده است البته حتما بهتر از بنده و شما که در آن سال تنها یک سال داشته اید این آقایان بسته نگار و جعفری هستند که خاطرات زندان دهه چهل مهندس بازرگان و محمد حنیف نژاد را بهتر می‌دانند، چون آن‌ها در آن دوران یار غار مرحوم مهندس بازرگان بودند.»
او در بخش دیگری از نامه عنوان کرد: «البته باید توجه کنید یک طرف نامه فرزندان مجاهد و فرزندان مکتبی عزیزم را مهندس بازرگان در اردیبهشت سال شصت به مسعود رجوی نوشته یعنی کمی قبل‌تر از اینکه منافقین دست به عملیات ترور و جنگ شهری بزنند، اما در نامه ایشان به وضوح مساله فرار یا اخراج این‌ها از ایران مطرح می‌کند که قابل تامل است. چرا که در این تاریخ هنوز مجاهدین خلق شروع به جنگ افروزی و خروج از ایران نکرده اند. حتما نمی‌خواهید بگویید که مهندس بازرگان فرار این‌ها را صرفا حدس زده چرا که مرحوم ابراهیم یزدی و مهندس توسلی بار‌ها مصاحبه کرده اند و گفته اند قبل از درگیری خرداد سال شصت مسعود رجوی این مساله جنگ شهری و ترور را پیش اعضای نهضت آزادی مطرح کرده بود. البته تشویش و نگرانی اعضای اولیه نهضت آزادی پس از دیدن مستند «راه طی شده» بدیهی است چرا که برای تاریخ هم که شده این مستند باید مطالبی را که نهضت آزادی عمری در پستو نگه داشته یک بار عیان می‌کردیم.»
در همین خصوص محمد توسلی دبیرکل حزب نهضت آزادی طی گفتگو با فرارو عنوان کرد: «ابتدا لازم است به این نکته اشاره کنم که این مستند ساخته شده آنقدر مغرضانه است که حتی جریان رقیب هم آن را مورد انتقاد قرار داده اند. اگر اثاری مانند «راه طی شده» یا «ذره بی انتها» یا «عشق و پرستش» را مطالعه کنید میبینید که در این کتاب‌ها مشخصا بر راه پیامبران که راه مستقیم کمال انسان است تاکید شده آن را با راه بشر که بر اساس تجربه و بینش فردی طی می‌شود مقایسه می‌کند. این اثار راهبردی مرحوم بازرگان که زمینه‌های تقویت ایمان نسل جوان و دانشگاهی را در آن شرایط دهه ۲۰ و دوران بعد فراهم می‌کند؛ ارتباطی به تفسیر‌های انحرافی از این اثر و عملکرد ناصواب و بر خلاف منافع ملی مجاهدین خلق به ویژه در سال‌های بعد از انقلاب ندارد. بینش و منش مرحوم بازرگان در آثار و کارنامه زندگی آن زنده یاد و یارانشان در نهضت آزادی آن قدر شفاف و روشن است که ارتباط دادن آن‌ها با عملکرد خلاف منافع ملی مجاهدین خلق هرگز جایگاهی ندارد و جز بی اعتباری برای آنان حاصلی نخواهد داشت.»
وی در ادامه به بخش دیگری از این مستند در خصوص ارتباط میان بازرگان و سازمان مجاهدین اشاره کرد و گفت: «حنیف نژاد و دیگر بنیانگذاران سازمان مجاهدین خلق از اعضای انجمن اسلامی دانشجویان و در مرحله بعد عضو نهضت آزادی ایران بودند؛ اما بعد از تشکیل آن سازمان نه به لحاظ خط مشی و نه تشکیلاتی هیچ ارتباطی با نهضت آزادی ایران نداشته اند. در داخل زندان با توجه به شخصیت و شیوه رهبری مسعود رجوی که تنها باقیمانده جمع پنجاه نفر کادر‌های همه جانبه اولیه سازمان بود؛ جمعی از اعضای سازمان، چون مهندس لطف الله میثمی از سازمان جدا شدند و اختلافاتی را در داخل زندان پدید آوردند که پیامد‌های آن به دوران بعد از انقلاب کشانده شد که همه شاهد آن بوده ایم. در سال‌های بعد از انقلاب نهضت آزادی ایران در کنگره تیر ماه سال ۵۹ خود در آن فضای ملتهب خط مشی مبارزه قانونی، علنی، مسالمت آمیز و پرهیز از خشونت را مصوب کرد و بر همین اساس همواره خط مشی و اقدامات تروریستی آن سازمان را در بیانیه‌های خود محکوم کرده است.»
توسلی در پایان تاکید کرد: «با توجه به محدودیت‌های دهه ۶۰ در تمام مواردی که سازمان مجاهدین خلق دست به عملیات تروریستی زدند، حزب نهضت آزادی و در موارد لازم شخص مهندس بازرگان طی بیانیه‌هایی که در اسناد نهضت آزادی ایران قابل دسترسی است آن‌ها را خلاف مصالح و منافع ملی ارزیابی و محکوم کرده است. این‌ها مدارکی نیستند که در اختیار عموم نباشد و هرکس شکی در آن دارد می‌تواند آن‌ها را مطالعه کند. من خودم هم در این مستند حضور داشتم، اما دلیلش همانطور که در مصاحبه های قبلی هم گفتم این بود که فکر کردیم آن‌ها قصد دارند یک مستند بی طرفانه بسازند اصلا فکر نمی‌کردیم که در نهایت خروجی آن یک فیلم مغرضانه باشد که مملو از تحریف تاریخ است.»
نمایش حاشیه‌دار مستند ملاقلی‌پور از «بازرگان»
به گزارش ایسنا، مستند «راه طی‌شده» با روایتی از زندگی و اندیشه‌های مهدی بازرگان، نخست‌وزیر ایران پس از انقلاب اسلامی ۲۹ آبان در تالار سوره حوزه هنری به نمایش درآمد و کارگردانش تاکید کرد، ساخت مستند دغدغه شخصی‌اش بوده و برخی یاران و نزدیکان مهندس بازرگان هم اذعان دارند که این مستند برآمده از یک نسل جدید است.
او که در فیلم با فرزند و نوه مهندس بازرگان و نیز فرزند آیت‌الله مطهری و برخی اعضای حزب نهضت آزادی گفتگو کرده و سئوالاتی را مطرح کرده است٬ گفت: سئوالات من در این فیلم از جریان یک دریچه فکری است و صرفا دنبال ساخت مستند سیاسی نبودم؛ هرچند سیاست از مهندس بازرگان جدا نیست. ضمن اینکه قرار بود تعریف و انتقاد توأمان باشد.
ملاقلی‌پور پیش از نمایش مستند درخواست کرد، این فیلم صبورانه تماشا شود، ولی با وجود این درخواست، پس از پایان مستند تعدادی از طرفداران مهندس بازرگان و حزب او یا اعضای آن که در سالن سوره حضور داشتند، پس از اظهارات روزی‌طلب ـ. پژوهشگر این اثر ـ. مبنی‌بر قابل قبول بودن این مستند به لحاظ پژوهش و اینکه «بعضی شخصیت‌ها در تاریخ انقلاب تابو شده‌اند و نمی‌شود در موافقت یا مخالفت آن‌ها خیلی صریح صبحت کرد و خوشحالم پس از مستند «قائم مقام» این حصار درباره آقای بازرگان شکسته شده است» با عصبانیت واکنش نشان دادند و معتقد بودند، این اثر را نباید مستند دانست.
پایان‌بخش این فیلم به نامه امام خمینی (ره) به نهضت آزادی اختصاص داشت که یکی از حاضرانِ مخالف با اشاره به برخی بحث‌ها که درباره اصالت و مفاد آن وجود داشته، از تغییر سیاست‌های ایران در دهه اول انقلاب و چهارم گفت و افزود: در فیلم با افرادی صحبت شد که برخی مسائل را جابه‌جا کردند. اگر می‌خواهید اختلافات را برطرف کنید از افراد دیگر از جمله آن‌ها که در زندان بودند دعوت کنید. آنچه انجام شد کار خوبی است، ولی الان سال چهلم انقلاب است و این‌ها، هم باید زودتر انجام می‌شد و هم اینکه کافی نیست، چون چیزی را مشخص نکرده و معلوم نشد آیا امام (ره) این‌ها را انقلابی می‌دانست یا خیر.
از دیگر اعتراضات مطرح‌شده این بود که گفته شد، این فیلم مستند بازرگان نبود. باید اسم فیلم را عوض کنند، چون افکار شخصی ملاقلی‌پور را مطرح کرده است.
همچنین برخی خطاب به سازندگان این مستند، گفتند: ۴۰ سال یک‌طرفه شما نقد کردید پس اسم این فیلم را هم بگذارید یک فیلم سفارشی. با اسم و عکس بازرگان فیلم گرفتید، ولی در اصل زیرآب او را زدید.
از سوی دیگر، مجید تفرشی محقق تاریخ و رسانه هم گفت: این فیلم ظلم به جمهوری اسلامی و در تعریف کامل از مهندس بازرگان است. این یک تاریخ‌نویسی دروغ بود هرچند شما بلد نبودید دروغ‌تان را در این فیلم بفروشید.
در پاسخ به این انتقادات، ملاقلی‌پور نیز گفت: من تاکید کردم که این فیلم فتح باب شود برای گفتگو، ضمن اینکه این فیلم نه اصولگرایی ساخته شده نه اصلاح‌طلبی؛ و نکته قابل‌توجه این است که برخی اصولگرایان از این فیلم ناراحت هستند و آن را به نفع نهضت آزادی می‌دانند.
او همچنین نسبت به مباحث دیگری که مورد نقد قرار گرفت، پاسخ داد و از اثر خود به عنوان ساخته یک نسل جوان دفاع کرد.
این مستند به تهیه‌کنندگی محمدامین نوروزی، محصول حوزه هنری و بسیج کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است.
- نویسنده : یزدفردا
- منبع خبر : خبرگزاری فردا
یکشنبه 22,دسامبر,2024